Ağacından çekirdeğine mübarek bir nimet; Hurma

8 bin yılı aşkındır insanoğluna hayat serüveninde eşlik eden hurma ağacı, anavatanı Arap yarımadasından Akdeniz kıyılarına yayılan, Sümer, Akad, Asur, Mısır medeniyetlerinde değer verilen, bugün halen %90'ı Orta Doğu ve Kuzey Afrika'da yetiştirilen bir palmiye çeşidi.

Ortalama 60-70 yıl ömür sürerken; derin ve güçlü kökleriyle yeraltı sularını kullanarak çöl vahalarında 100 yılı aşkın süre hayatta kalabiliyor. Suyu ve güneşi seven, 5 yaşında meyve vermeye başlayarak en verimli meyvelerini 30-40 yaşında veren, dişisi ve erkeğiyle yüzlerce çeşidi bulunan bir mübarek ağaç.

Peygamber Efendimiz (SAS.) tarafından devamlı meyve vermesi, çekirdeğine ve sütüne varana kadar nice faydalar barındırması sebebiyle, her daim faydalı işle meşgul olan ve güzel sözler söyleyen inançlı insana/mü’mine benzetiliyor. (Buhârî, “ʿİlim”, 4, “Büyûʿ”, 94, “Eṭʿime”, 42, “Edeb”, 89; Müslim, “Münâfıḳīn”, 63, 64) (Tirmizî, “Tefsîrü’l-Ḳurʾân”, 14/1)

Kur’an-ı Kerim'de hurma

Yüce Kitabımız Kur’an-ı Kerim’de Allah’ın yeryüzünü canlılar için yayıp döşediği; meyveler, hurma ağaçları, yapraklı taneler ve hoş kokulu bitkiler var ettiği bildirilmekte (Rahman, 55/10-12); hurma ağacının güzelliği “birbirine girmiş, küme küme tomurcukları olan uzun boylu, salkımlı ağaçlar” şeklinde tarif edilmekte. (Şuarâ 26/148)

Kur’ân-ı Kerîm’de yirmi üç yerde bahsi geçen hurma; servet ve rızka işaret eden, farklı özellikleri üzerinde düşünüp ibret almaya sevkeden (Bakara 2/266; Ra‘d 13/4; Yâsîn 36/34), kendisinden hem yiyecek hem içecek olarak faydalanılan (Nahl 16/67) Allah’ın hem dünyadaki hem de Cennet’teki nimetlerinden (Rahmân 55/11, 68):

“O bağlı ve bostanlı bahçeleri, tatları çeşit çeşit hurmaları, ekinleri, (yaprakları ve meyveleri) birbirine benzeyen ve birbirinden farklı zeytin ve narları yaratıp yetiştiren O’dur. (Onlar,) meyve verince meyvesinden yiyin. Toplandığı ve biçildiği günde de, hakkını (öşrünü, zekât ve sadakasını) verin; fakat israf etmeyin. Çünkü Allah israf edenleri sevmez.” (En’am 6/141)

“Kullara rızık olsun diye, küme küme tomurcuğu olan uzun boylu hurma ağaçları (yetiştirdik). Biz o (su) ile ölü bir memlekete can verdik. İşte (kabirden dirilerek) çıkış da böyledir.” (Kâf, 50/10-11)

“İnsan, yediğine (ibretle) baksın: Şüphesiz ki biz, suyu (yağmuru dilediğimiz kadar) döktükçe döktük. Sonra yeri (bitkileri çıkartmak için) göz göz yardık. Orada tane(ler) bitirdik, üzüm ve yonca(lar), zeytin ve hurma(lar), iri ve sık ağaçlı bahçeler, meyve(ler), çayır(lar, bitkiler ve sebze)ler yetiştirdik. (Bütün bunlar) sizin ve hayvanlarınızın faydalanması içindir.” (Abese, 80/24-32)

“Yeryüzünde birbiriyle komşu kıtalar, (ve onlarda) üzüm bağları, ekinler, çatallı ve çatalsız hurmalıklar vardır ki (bunların hepsi) bir tek su ile sulanır. Halbuki meyvesinde(ki tat bakımından) onların bir kısmını diğerlerinden üstün tutuyoruz. Doğrusu bunda aklını kullanacak bir toplum için elbette (birçok) âyetler (delil ve ibretler) vardır.“ (Ra’d, 13/4)

Hurmanın farklı kullanım alanları

Peygamber Efendimiz (SAS) bir defasında hastalanan Sa‘d b. Ebû Vakkās’ı hekime göndererek bir ilaç hazırlamasını tavsiye ediyor. Terkibinde hurma ezmesi, süt ve yağ bulunan, karıştırıp pişirerek bulamaç halinde yenen (Ebû Dâvûd, “Ṭıb”, 12) “ferîka” isminde bu yiyecek, yörenin geleneğinde özellikle lohusa hanımlara yedirilmekte.

Hurma hem ağacı hem meyvesiyle Peygamber Efendimiz (SAS)’in ve dostlarının hayatında önemli bir yer tutuyor. Ağacın gövdesi Mescid-i Nebevî’nin ve hâne-i saâdet odalarının yapımında direk, yaprakları tavan örtüsü (Buhârî, “Ṣalât”, 67; Müslim, “Ṣıyâm”, 216), lifleri yaygı dokuma ipliği ve yatak dolgusu (Müslim, “Mesâcid”, 267), yapraksız dalları (asb) Kur’ân-ı Kerîm’in yazılışında malzeme olarak kullanılagelmiş. (Buhârî, “Tefsîr”, 9/20).

Arabistan’da hurma ağacının çeşitli kısımları halk hekimliğinde ateş, yara, iltihaplanma, ödem, bronşit, sinirsel bozukluklar, bilinç kaybı ve bunama gibi çeşitli hastalıklarda kullanılıyor. Hurmanın meyvesi, çekirdeği, yaprakları, çiçek kılıfı, polen taneleri dahil değerlendiriliyor.

Hurma özü, kansızlık, mineral kaybı, soğuk algınlığı, kabızlık ve sarılık tedavisinde ılık içecek; boğaz ağrıları için gargara; yüksek konsantre hurma şurubu sakinleştirici; ve astım bronşit gibi enfeksiyonların ve bulaşıcı hastalıklarda tedaviyi destekliyor. Bu mübarek ağacın meyve çekirdeklerinden yapraklarına ve palmiye özüne kadar gıda, takviye, ilaç, kozmetik alanında çeşitli faydaları araştırılmaya devam ediyor.

Yetiştiği coğrafyanın temel besin maddelerinden olan hurma, lezzetli ve doyurucu. Peygamber Efendimiz (SAS) içinde kuru hurma (temr) bulunan hâne halkının aç kalmayacağını buyuruyor. (Müslim, “Eşribe”, 152).

Bir günde iki öğün yemek yedikleri takdirde bunlardan birinin mutlaka hurma olduğu (Buhârî, “Riḳāḳ”, 17); taze hurmayı bazan kavun-karpuz, salatalık-acur gibi taze sebzelerle yedikleri biliniyor. (Ebû Dâvûd, “Eṭʿime”, 44; Buhârî, “Eṭʿime”, 39, 45, 47, “Edeb”, 89, “Ṭıb”, 52, 56; Tirmizî, “Eṭʿime”, 36, Müslim, “Eşribe”, 147, İbn Mâce, “Eṭʿime”, 37)

Ramazan orucunu hurma veya su ile açmak Peygamber Efendimiz (SAS)’in sünneti seniyyesinden. (Ebû Dâvûd, “Ṣavm”, 21; Tırmizi, Camius-Sahih, 697)

“Biriniz orucunu açacağı zaman hurma ile açsın; çünkü hurma bereketlidir. Eğer hurma bulamazsa orucunu su ile açsın; çünkü su temizdir.”(Tirmizî, Zekât 26.) buyurduğu gibi ayrıca kışın hurma ile yazın da su ile orucunu açtığı da belirtilmekte. (Tirmizî, Savm 10).

Zengin vitaminli ve besleyici meyve, hurmanın faydaları

* Hurma, özellikle açlık durumundan sonra vücudu anında yenileyen ve canlandıran zengin vitamin, mineral, diyet lifi, kolay sindirilebilir ve emilebilir şeker kaynağı.

* Hurma, yüksek enerji veren, önemli besin bileşenleriyle sağlığa faydalı antioksidan, antienflamatuar ve anti bakteriyel etkiler gösteren nebevi bir besin.

* Hurmada potasyum, fosfor, magnezyum ve kalsiyum mineralleri değerli ölçüde, sodyum ise düşük oranda bulunuyor. Yetiştiği toprağa ve çeşidine bağlı olarak demir, potasyum, ve selenyumdan zengin.

* Hurma çeşitleri, kalp-damar hastalıklarından kronik hastalıklara ve kansere varıncaya kadar tüm hastalıkların oluşum mekanizmasında rol oynayan reaktif oksijen türlerinin etkisini bertaraf edebilen antioksidan maddeler, A ve E vitaminleri içermekte.

* Faklı hurma çeşitlerinde bulunan antioksidan maddeler miktar olarak çeşitli kanser hücrelerini baskılayabilecek potansiyele sahip.

* Hurmada çeşitli virüs ve bakteri enfeksiyonlarına karşı hücresel bağışıklığı uyaran antimikrobiyel bileşikler de bulunuyor.

* Bazı araştırmacılar hurma çeşitlerinin nitrik oksit salgısını artırarak damarların genişlemesini sağlayan, tansiyonu düşürürken, kalp-damar hastalıklarının temel sebebi olan damar sertliğine karşı koruyucu rol üstlenen melatonin de içerdiğini vurguluyor.

* Hurmaya atfedilen sağlığı koruyucu etkilere dair araştırmalar sürüyor, her geçen gün yeni bir mekanizma öne sürülüyor.

Hurmayı nasıl değerlendirelim?

Hurma yüksek enerji ve besin değeriyle sağlıklı bir şeker ikamesi.

* Sağlık açısından damak tadımızı daha az tat veren gıdalara alıştırmamız gerektiği bir gerçek. Hurmayı da porsiyon kontrolü dahilinde kullanabiliriz.

* Beslenme uzmanları sağlıklı kişiler için günde 2 Mebrum hurmasının yahut 7 Acve hurmasının 7 tane fındık/ fıstık/ badem ya da 2 tane ceviz yahut bir kase yoğurt eşliğinde yenmesini önermekte. 

* Hurma meyvesinden damıtma ve süzme yoluyla elde edilen hurma pekmezi ve hurma özü gibi ürünler söz konusu. Hurmanın lif ve antioksidanlarından kısmen ayrıldıkları için muhtemel sağlık bileşenlerini de daha düşük oranda içeriyorlar.

* Hurmalar, çekirdeklerinden ayrılarak ılık suda yumuşatıldıktan sonra suyuyla birlikte unlu mamülleri tatlandırmak için kullanılabilir.

* Hurma, ılık sütle mayalanarak yahut yoğurda eklenerek hem lezzetli hem probiyotik etkili bir tarif elde edilebilir.

* Kışın ısıtıcının üzerinde yahut fırında, yazın güneşte yahut gölgede kurutulabilen çekirdeksiz hurmalar, öğütülerek hurma unu elde edilebilir. Gerek sıcak gerek soğuk tatlı tariflerinde şeker ikamesi olarak kullanılabilir.